Ostatnio Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) zyskał na znaczeniu, podejmując środki tymczasowe przeciwko Izraelowi w odpowiedzi na skargę wniesioną przez Republikę Południowej Afryki, oskarżającą ten kraj o naruszenie zobowiązań wynikających z Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa z 1948 roku.

Założony w 1945 roku, MTS jest głównym organem sądowniczym Organizacji Narodów Zjednoczonych, odpowiedzialnym za rozstrzyganie sporów między państwami. Ponadto jest znany jako „Światowy Trybunał” lub „Trybunał ONZ” i stanowi jeden z sześciu „głównych organów” ONZ, obok Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczej i Społecznej, Rady Powierniczej i Sekretariatu.

MTS znajduje się w Pałacu Pokoju w Hadze, w Holandii, i jest jedynym z sześciu głównych organów ONZ, który nie ma swojej siedziby w Nowym Jorku, w Stanach Zjednoczonych.

Ten trybunał jest wyjątkowy w rozstrzyganiu sporów między 193 państwami członkowskimi ONZ, odgrywając kluczową rolę w promowaniu pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Według ONZ, MTS oferuje ścieżkę rozwiązywania problemów między narodami bez konieczności uciekania się do konfliktów zbrojnych.

Ponadto MTS wydaje opinie doradcze na temat kwestii prawnych przedłożonych przez inne organy ONZ.

Jeśli chodzi o swoje funkcje, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości może być wezwany do rozpatrzenia dwóch rodzajów spraw: „spraw spornych”, które dotyczą sporów prawnych między państwami.

Drugi rodzaj spraw to „procedury doradcze”, w których MTS wydaje opinie na temat kwestii prawnych zgłoszonych przez inne organy ONZ i agencje specjalistyczne.

Skarga wniesiona przez Republikę Południowej Afryki stanowi pierwszą sprawę sporną przeciwko Izraelowi w MTS. Niemniej jednak, trybunał wydał już wcześniej opinię doradczą w 2004 roku dotyczącą rządu Izraela. Wówczas orzekł, że budowa muru na Zachodnim Brzegu, bariery wzniesionej przez Izrael, która ogranicza dostęp do Wschodniej Jerozolimy, narusza prawo międzynarodowe.

Każde państwo członkowskie ma prawo wnieść skargę przeciwko innemu państwu, niezależnie od tego, czy są one w bezpośrednim konflikcie. Na przykład w sprawie dotyczącej Gambii i Mjanmy, choć Gambia nie była bezpośrednio dotknięta zarzutami ludobójstwa przeciwko Mjanmie, nie przeszkodziło jej to w przedstawieniu oskarżeń w imieniu Organizacji Współpracy Islamskiej.

Trybunał składa się z kolegium 15 sędziów, którzy tworzą jego organ.

Sędziowie ci są wybierani na dziewięcioletnie kadencje przez Zgromadzenie Ogólne ONZ i Radę Bezpieczeństwa. Nie reprezentują swoich rządów, są niezależnymi sędziami, a w Trybunale zasiada tylko jeden sędzia z każdego kraju.

Państwa biorące udział w postępowaniu przed MTS mianują pełnomocnika do reprezentowania swojego przypadku, osobę, która ma te same prawa i obowiązki co adwokat w sądzie krajowym. Czasami ważny polityk może bronić swojego kraju. Na przykład w sprawie wniesionej przez Gambię, to sama liderka Mjanmy, Aung San Suu Kyi, broniła swojego kraju przed trybunałem w Hadze.

Czas potrzebny na rozstrzygnięcie i wydanie wyroku może wahać się od kilku tygodni do kilku lat.

Decyzje MTS są ostateczne i nie podlegają zaskarżeniu. Odpowiedzialność za wdrożenie tych decyzji w swoich jurysdykcjach spoczywa na państwach zaangażowanych. W większości przypadków zobowiązania wynikające z prawa międzynarodowego są przestrzegane.

Jednak Trybunał nie posiada mechanizmu egzekwowania swoich wyroków, a te w przeszłości były ignorowane.

Jeśli państwo nie spełni zobowiązań nałożonych przez wyrok, jedynym rozwiązaniem pozostaje Rada Bezpieczeństwa, która może głosować nad rezolucją w tej sprawie zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych.

Tak było w przypadku Nikaragui przeciwko Stanom Zjednoczonym w 1984 roku. Nikaragua zażądała odszkodowania, twierdząc, że Stany Zjednoczone finansowały grupy paramilitarne mające na celu obalenie rządu. MTS orzekł na korzyść Nikaragui, ale rząd amerykański odmówił zaakceptowania tego orzeczenia. Ostatecznie Nikaragua skierowała sprawę do Rady Bezpieczeństwa, gdzie rezolucja została zawetowana przez Stany Zjednoczone.

W przypadku wątpliwości co do znaczenia lub zakresu wyroku, jedyną możliwością jest wniosek jednego z państw o interpretację do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

W sytuacjach, gdy odkryty zostanie wcześniej nieznany MTS fakt, który może być istotnym elementem, każda ze stron może wnioskować o ponowne rozpatrzenie wyroku.

Ważne jest, aby odróżnić Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości od Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK), również znajdującego się w Hadze.

Zasadniczą różnicą między tymi dwiema instancjami jest to, że MTK ma jurysdykcję do sądzenia jednostek za zbrodnie wojenne lub zbrodnie przeciwko ludzkości. Natomiast MTS rozstrzyga spory między państwami i wydaje opinie doradcze na temat kwestii prawnych przedłożonych przez organy ONZ.

Ponadto, podczas gdy MTS jest organem Organizacji Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) działa niezależnie, choć został utworzony przy wsparciu Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Nie wszystkie 193 państwa członkowskie ONZ są sygnatariuszami lub uznają jurysdykcję MTK. Na przykład takie kraje jak Stany Zjednoczone, Chiny i Rosja nie są stronami Statutu Rzymskiego, traktatu, który utworzył MTK. Brak uniwersalności może ograniczać zdolność MTK do skutecznego wykonywania swojej jurysdykcji na całym świecie.

Podczas gdy MTS zajmuje się sporami między państwami i kwestiami prawnymi przedłożonymi przez organy ONZ, MTK ma specyficzną funkcję sądzenia jednostek oskarżonych o poważne zbrodnie, takie jak ludobójstwo, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. To odmienne podejście odzwierciedla komplementarność obu instytucji w międzynarodowym systemie prawnym, gdzie MTS promuje pokojowe rozwiązywanie sporów między narodami, a MTK dąży do pociągnięcia do odpowiedzialności osób za ciężkie naruszenia praw człowieka.

Ta różnica jest kluczowa dla funkcjonowania prawa międzynarodowego, umożliwiając odpowiednie zajęcie się różnymi aspektami globalnej sprawiedliwości. MTS przyczynia się do utrzymania porządku międzynarodowego, podczas gdy MTK zapewnia, że osoby odpowiedzialne za okrucieństwa stają przed konsekwencjami, wzmacniając tym samym walkę z bezkarnością i promując sprawiedliwość na poziomie globalnym. Razem te instytucje tworzą fundamentalny filar w strukturze współczesnego prawa międzynarodowego, każda z nich pełniąc istotną rolę w promowaniu pokoju, bezpieczeństwa i sprawiedliwości na świecie.